Rose Karol (1863–1940), działacz Polonii berlińskiej, pierwszy polski konsul generalny RP w Berlinie. Ur. 20 V w Petersburgu, był jedynym synem Niemca Karola, handlowca, i Franciszki z Brunerów. Ojciec zmarł na tyfus w r. 1864; matka prowadziła w Warszawie magazyn mód z kapeluszami damskimi. R. wyrastał w patriotycznej, polskiej atmosferze, gdyż z rodziną ojca nie utrzymywano żadnych kontaktów. R. zatrzymał tylko, będąc już pełnoletnim, «poddaństwo pruskie» aż do r. 1918, co uważał za dogodniejsze od rosyjskiego.
Jako gimnazjalista R. został relegowany ze szkoły za urządzanie w teatrze manifestacji patriotycznej z okazji pobytu Heleny Modrzejewskiej. Matka wysłała go wówczas do Wrocławia, gdzie uczył się od r. 1881 i maturę zdał w r. 1883, co jako obywatelowi pruskiemu dało mu przywilej jednorocznej służby wojskowej. Został z niej jednak ostatecznie zwolniony ze względu na stan zdrowia. Podjął wtedy studia chemiczne w Miluzie, w Alzacji, których nie ukończył. Powrócił do Warszawy i rozpoczął pracę zarobkową w jednym z domów handlowych. W dn. 7 I 1893 ożenił się z Anną Leo (zob.), córką znanego prawnika i dziennikarza, redaktora „Gazety Polskiej”, Edwarda Leo.
Radykalnej zmianie uległa też pozycja majątkowa R-go. Uzyskał bowiem przedstawicielstwo patentów zagranicznych na Rosję, zwłaszcza w dziedzinie elektrotechniki (sygnalizacja na jednotorowych szlakach kolejowych). Porzucił dotychczasową pracę i założył w Warszawie własne biuro. Nawiązał kontakt z licznymi prywatnymi spółkami kolejowymi na terenie Rosji. Interes okazał się nader dochodowy, na długie lata zapewniający R-mu dostatek i niezależność materialną. Mógł więc oddać się swojej pasji – dziennikarstwu i działalności społecznej. M. in. z jego inicjatywy i wsparcia finansowego pojawiły się w najuboższych dzielnicach Warszawy specjalne wózki dowożące codziennie, w tysiącach porcji, tanią, pożywną zupę (akcja zwana popularnie przez warszawiaków «trąbizupką»). Pisał na tematy społeczne w „Gazecie Polskiej” teścia, której był współpracownikiem, jak i na żywo go zajmujące tematy niemieckie na łamach „Biblioteki Warszawskiej” (np. Prasa polityczna Niemiec, 1892 II; Socyalizm państwowy w Niemczech, 1893 III–IV). Dom Anny i Karola Rose był, jak wspomina Ludwik Krzywicki, miejscem regularnych spotkań elity intelektualnej Warszawy: pisarzy, dziennikarzy, artystów, wydawców. Do stałych bywalców w «salonie Rosego» należeli m. in. Ludwik Krzywicki, Szymon Askenazy, Ferdynand Hoesick, Stanisław Kozłowski, Jan Gadomski, Henryk Piątkowski.
W r. 1902 ze względu na prowadzone interesy przeniósł się R. do Berlina. Odegrały tu również rolę powody rodzinne. Rozszedł się niebawem z żoną, synów zaś umieścił w Poznaniu, aby tam kończyli szkoły średnie. Z Berlina nadal kierował swoim warszawskim biurem i prowadził interesy z rosyjskimi przedsiębiorstwami budowy kolei. Na gruncie berlińskim poświęcił się jednak przede wszystkim pracy społecznoorganizacyjnej, publicystycznej i politycznej wśród bardzo wówczas rozwiniętej kolonii polskiej, ocenianej na ok. 100 tys. osób. Rozpoczął od uzdrowienia podstaw materialnych i sposobu redagowania „Dziennika Berlińskiego”, który kupił w r. 1902 od ks. Piotra Wawrzyniaka, a redagowanie gazety powierzył Franciszkowi Salezemu Krysiakowi. Po 5 latach odstąpił pismo Krysiakowi, a gdy ten w r. 1913 opuścił Niemcy, ponownie zajął się organizowaniem gazety jako inicjator spółki wydawniczej, która wykupiła pismo, zachowując w niej połowę udziału. Również w Berlinie uczynił swój dom miejscem spotkań dyskusyjnych młodej polskiej inteligencji przebywającej w stolicy Niemiec na studiach. Ożenił się po raz drugi z Janiną Tymowską; od r. 1903 wchodził w skład Polskiego Komitetu Politycznego w Berlinie. Był również z ramienia wychodźstwa polskiego w Berlinie i zachodnich Niemczech delegatem do Centralnego Komitetu Wyborczego na Rzeszę Niemiecką z siedzibą w Poznaniu. Jako jedyny przedstawiciel «polskiego Berlina» wchodził w skład utworzonej w r. 1913 Rady Narodowej w Poznaniu; zasiadał we władzach naczelnych Tow. «Straż». Dystansował się jednak od sporów politycznych nurtujących środowisko Polonii berlińskiej. Dużo czasu i pieniędzy poświęcał akcjom oświatowym i charytatywnym na rzecz polskiego wychodźstwa w Berlinie. Zajmował się organizacją corocznego wysyłania polskich dzieci z Berlina na kolonie letnie do Poznańskiego. Nie zapominał o kraju. Od r. 1908 aż do wybuchu wojny utrzymywał z własnych funduszy szkołę warszawską przy ul. Hożej, w której pobierało naukę ok. 200 dzieci. Zapewniał im ponadto dożywianie i opiekę lekarską. Od r. 1912 przystąpił bardzo energicznie do organizowania opieki nad przybywającymi na roboty do Niemiec polskimi robotnikami sezonowymi z Kongresówki i Galicji. Stał na czele berlińskiego oddziału utworzonej w Poznaniu organizacji o nazwie Tow. Opieki nad Robotnikami Sezonowymi (Saison Arbeiter Fürsorge). Wybuch wojny w sierpniu 1914 uniemożliwił powrót do domów blisko 600 tys. robotników z Król. Pol. Napłynęła też do Niemiec rzesza polskich robotników przemysłowych deportowanych z terenów okupowanych do pracy w przemyśle Niemiec, a także polscy jeńcy wojenni z armii rosyjskiej. Przy poparciu Koła Polskiego w Berlinie rozwinął R. akcję opieki nad tymi rodakami. Kontaktował się wielokrotnie z kierowanym przez Henryka Sienkiewicza Komitetem Generalnym Pomocy Ofiarom Wojny z siedzibą w Vevey w Szwajcarii.
Po wojnie sprawował R. w dalszym ciągu opiekę nad Polakami na terenie Niemiec jako pierwszy konsul generalny RP w Berlinie, od 15 XI 1918. W okresie zerwanych stosunków dyplomatycznych z Niemcami (od połowy grudnia 1918 do marca 1920) był najwyższym rangą przedstawicielem Polski w Niemczech. Kierował też berlińską ekspozyturą Polskiego Urzędu do Spraw Jeńców, Uchodźców i Robotników, organizując przede wszystkim powrót Polaków do kraju. Z dn. 31 VII 1924 został, na własną prośbę, zwolniony (z nadaniem stanowiska attaché honorowego w Poselstwie RP w Berlinie oraz tytułu konsula generalnego honorowego).
Następnie R. powrócił do Warszawy. Opowiadał się za poprawą stosunków polsko-niemieckich i wskazywał na Niemcy jako naturalny rynek zbytu dla eksportu polskich produktów rolnych, m. in. w artykule pt. Deutschland und Polen („Europäische Geschichte” R. 4: 1926 s. 613 i n.). Był współorganizatorem Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w r. 1929. W latach trzydziestych został dyrektorem Izby Handlowej Polsko-Brytyjskiej. Ogłosił drukiem Wspomnienia berlińskie (W. 1932), w których przedstawił lata swego pobytu nad Sprewą (1902–24). Zmarł 7 VII 1940 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Komandorią Orderu Polonia Restituta.
Z pierwszego małżeństwa z Anną Leo miał R. trzech synów: Edwarda (zob.), Adama (zob.) i Jerzego (1896–1920), który poległ w czasie wojny polsko-radzieckiej; z drugiego małżeństwa z Janiną z Tymowskich dzieci nie miał.
Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Gelles R., Karol Rose – szkic do biografii, w: Acta Universitatis Vratislaviensis N° 1023 Nauki Polityczne XXXIV, Wr. 1989; Höltje Ch., Die Weimarer Republik und das Ostlocarno-Problem 1919–1934, Würzburg 1958; Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919–1932, Wyd. 2 zmienione, P. 1975 s. 215; Kukułka J., Francja a Polska po traktacie wersalskim (1919–1922), W. 1970 (w indeksie błędnie figuruje jako: Rose Adam Karol); Polacy w Berlinie, Inowrocław 1937 s. 493–4; Pałyga E., Stosunki konsularne drugiej Rzeczypospolitej, W. 1970 s. 56–7; Poniatowska A., Polacy w Berlinie 1918–1945, P. 1986; Rickhoff H. von, German-Polish Relations, 1918–1933, Baltimore and London 1917; – Abramowicz B., Ze wspomnień rodowitego berlińczyka, Zielona Góra 1979 s. 8–10, 117–18, 139, 142–3; Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918–1945, S. A., Göttingen 1984–6 II–IV; Berkan W., Życiorys własny, P. 1924 s. 206–9; Dziennik Urzędowy MSZ RP, W. 1920 nr 1 s. 38, 1923 s. 111, 1924 s. 79; Jackowski T. G., W walce o polskość, Kr. 1972; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1959 III; „Monitor Polski” 1919 nr 30 s. 2, nr 182 s. 3; Prus B., Kroniki, W. 1966–7 XVI, XVII; Wachowiak S., Czasy, które przeżyłem, W. 1983; – „Kur. Warsz.” 1939 nr 57, Niedzielny dod. ilustr. (fot.); – B. Ossol.: rkp. 12415/II Lit. N–R, Korespondencja Wilhelma Feldmana 1886–1919, rkp. 12477 I k. 148–161, Wysocki A., Dzieje mej służby 1900–1938, rkp. 14139/II k. 1–5, 91, Rose E., Wspomnienia 1899–1963; – Z not różnych Feliksa Kasprzaka (rkp. i mszp. w posiadaniu Jerzego Pietrzaka z Ostrowa Wlkp.); – Informacje wnuczki Teresy Neuman z Kat.
Romuald Gelles